Odpady elektroniczne – jak skutecznie zarządzać e-odpadami w dobie cyfrowej?

Nowoczesna technologia rozwija się w błyskawicznym tempie, a kolejne innowacje niemal natychmiast wypierają starsze urządzenia. W efekcie problem odpadów elektronicznych rośnie z roku na rok. Stare telefony, laptopy, klimatyzatory, monitory czy AGD coraz częściej kończą jako odpady, niosąc ze sobą nie tylko zagrożenia środowiskowe, ale i obowiązki prawne.

W odpowiedzi na rosnący problem m.in. e-odpadów powstał system BDO, który nakłada na przedsiębiorców konkretne obowiązki w zakresie ich ewidencji i przekazywania. Wiedza o tym, jak prowadzić ewidencję odpadów, kiedy wystawić KPO i do kiedy złożyć sprawozdanie, to dziś nie tylko przejaw odpowiedzialności, ale i konieczność wynikająca z przepisów prawa.

Co to są odpady elektroniczne?

Odpady elektroniczne obejmują wszystkie urządzenia elektryczne i elektroniczne, które przestały być użyteczne lub stały się przestarzałe. Zaliczają się do nich m.in.:

• – smartfony, laptopy, tablety,
• – telewizory, monitory,
• – pralki, lodówki, kuchenki mikrofalowe,
• – baterie, żarówki energooszczędne,
• – kable i drobny sprzęt elektroniczny.

Według danych ONZ, na całym świecie rocznie produkujemy ponad 50 milionów ton e-odpadów, a Polska generuje ponad 400 tysięcy ton rocznie. Większość tych odpadów nie jest odpowiednio przetwarzana, co prowadzi do poważnych konsekwencji ekologicznych.

> Zobacz również: Odpady niebezpieczne

Obowiązki firm w zakresie ewidencji e-odpadów – kogo dotyczą?

Firmy, które wprowadzają na rynek sprzęt elektroniczny, zajmują się jego przetwarzaniem lub prowadzą działalność generującą odpady elektroniczne, są tzw. wytwórcami odpadów. Ich podstawowym obowiązkiem związanym z gospodarką odpadami jest rejestracjia w BDO (Bazie Danych o Produktach i Opakowaniach oraz o Gospodarce Odpadami).

Wymóg ten dotyczy m.in.:

– branży IT i biur, które wymieniają laptopy, komputery, monitory drukarki czy skanery,
– zakładów produkcyjnych i magazynów (np. z chłodniami, klimatyzacją, sprzętem elektronicznym),
– sklepów spożywczych i innych punktów handlowych wymieniających sprzęt AGD,
– gastronomii, pralni oraz warsztatów z zapleczem elektrycznym,
– sklepów AGD/RTV, które odbierają zużyty sprzęt od klientów,
– firm budowlanych, które korzystają z elektronarzędzi (wiertarki, szlifierki, piły) oraz stosują przemysłowe oświetlenie tymczasowe, czy agregaty prądotwórcze, które wymieniają na nowe,
– salonów kosmetycznych /SPA, wymieniających lampy UV, czy urządzenia kosmetyczne do gabinetu
– serwisów zajmujących się naprawą lub demontażem sprzętu (np. klimatyzatorów, komputerów, telefonów). Warto podkreślić, że w takich przypadkach to firma serwisująca może zostać uznana za wytwórcę odpadu, ponieważ to jej działania prowadzą do powstania zużytych części czy podzespołów. Jeśli obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami nie zostały jednoznacznie przeniesione na klienta w formie pisemnej umowy, to odpowiedzialność za ewidencję i prawidłowe przekazanie odpadu spoczywa na wykonawcy usługi.

Twoja firma wytwarza e-odpady? Sprawdź, jakie masz obowiązki

Każda firma, która wytwarza odpady elektroniczne – niezależnie od skali działalności – powinna wiedzieć, czy ciąży na niej obowiązek rejestracji w Bazie Danych o Odpadach (BDO). Dotyczy to zarówno przedsiębiorstw produkcyjnych, jak i firm usługowych czy handlowych. Warto więc odpowiedzieć sobie na pytanie: Kto musi się rejestrować w BDO?

Samo zarejestrowanie firmy w BDO to tylko formalność otwierająca listę obowiązków, do których należą m.in.:

1. Prowadzenie ewidencji odpadów:  może mieć formę pełną lub uproszczoną, w zależności od rodzaju i ilości wytwarzanych odpadów.
   Próg, poniżej którego możliwe jest prowadzenie uproszczonej ewidencji odpadów, wynosi:
   -do 100 kg odpadów niebezpiecznych rocznie,
   -do 5 ton pozostałych odpadów rocznie.
2. Wystawianie Kart Przekazania Odpadu (KPO) – każdy odbiór e-odpadów przez zewnętrznego odbiorcę musi być potwierdzony odpowiednim dokumentem. KPO to oficjalny dowód przekazania odpadu, który chroni firmę w przypadku kontroli oraz potwierdza, że odpad trafił w odpowiednie miejsce.
3. Roczne sprawozdanie BDO z gospodarowania odpadami – do 15 marca każdego roku przedsiębiorca ma obowiązek złożyć sprawozdanie, w którym wykazuje ilość oraz rodzaje wytworzonych i przekazanych odpadów. Dokument ten sporządza się za pośrednictwem systemu BDO.

Najpopularniejsze kody odpadów elektrycznych i elektronicznych

W prowadzeniu ewidencji niezwykle ważne jest prawidłowe oznaczanie odpadów odpowiednimi kodami. W przypadku e-odpadów najczęściej spotykane są trzy grupy kodów z katalogu 16 02, które różnicują odpady ze względu na ich skład i potencjalne zagrożenie dla środowiska:

16 02 11* – zużyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC (np. lodówki, chłodziarki, klimatyzatory)

16 02 13* – zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 12 (np. monitory, telewizory, zasilacze UPS, urządzenia zawierające rtęć, świetlówki liniowe oraz energooszczędne, lampy wyładowcze)

16 02 14 – zużyte urządzenia inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 13 (np. komputery, pralki, kuchenki mikrofalowe, elektronarzędzia, odbiorniki radiowe, magnetofony, odkurzacze, czajniki, drukarki, telefony itp.)

Prawidłowe przypisanie kodu odpadu to nie tylko kwestia zgodności z przepisami – ma ono kluczowe znaczenie dla możliwości przekazania odpadu uprawnionemu odbiorcy oraz prowadzenia poprawnej ewidencji, na podstawie której sporządzane jest sprawozdanie BDO.

Dlaczego odpady elektroniczne są niebezpieczne?

E-odpady stanowią zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi, głównie z powodu zawartości niebezpiecznych substancji, takich jak:

• – Rtęć – toksyczna dla układu nerwowego i nerek,
• – Ołów – negatywnie wpływa na układ krwionośny i nerwowy,

Nielegalne spalanie e-odpadów uwalnia do atmosfery trujące gazy, a ich składowanie na wysypiskach prowadzi do skażenia gleby i wód gruntowych. Problem dodatkowo pogłębia niekontrolowany eksport e-odpadów do krajów rozwijających się. Tam trafiają na nielegalne składowiska lub są rozbierane bez zabezpieczeń – kosztem środowiska i zdrowia ludzi

Jak prawidłowo zarządzać odpadami elektronicznymi na co dzień?

Aby zminimalizować negatywne skutki e-odpadów, warto stosować się do kilku zasad:

• – Segregacja i zbieranie – nie wolno wyrzucać elektrośmieci do zwykłych pojemników na odpady. Należy oddzielać zużyty sprzęt elektroniczny i przekazywać go do odpowiednich punktów zbiórki.
• – Punkty zbiorcze – zużyty sprzęt można oddać w specjalnych punktach zbierania elektrośmieci, sklepach oferujących odbiór starego sprzętu przy zakupie nowego oraz PSZOK-ach (Punktach Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych). Warto sprawdzić lokalne inicjatywy, które organizują zbiórki e-odpadów.
• – Przepisy prawne – w Polsce funkcjonuje obowiązek ewidencji e-odpadów w systemie BDO. Dotyczy to głównie firm, które wprowadzają sprzęt elektryczny na rynek oraz przedsiębiorstw zajmujących się jego utylizacją. Przeciętny konsument nie ma obowiązku rejestracji w BDO, ale powinien świadomie oddawać elektroodpady do odpowiednich punktów.
  Odpowiedzialne podejście – zanim zdecydujemy się na wyrzucenie starego sprzętu, warto rozważyć jego naprawę, sprzedaż lub przekazanie organizacjom charytatywnym, które mogą go wykorzystać ponownie.

Recykling i ponowne wykorzystanie sprzętu elektronicznego

Proces recyklingu e-odpadów pozwala na odzyskanie cennych surowców, takich jak:

• – Metale szlachetne (złoto, srebro, platyna),
• – Miedź i aluminium stosowane w okablowaniu,
• – Tworzywa sztuczne do ponownego przetworzenia.

Metale odzyskane ze zużytych telefonów komórkowych, takie jak złoto, platyna, srebro czy miedź, mogą znaleźć zastosowanie w produkcji plomb dentystycznych, instrumentów muzycznych, a nawet czajników. Natomiast aż 90% materiałów ze starych świetlówek można ponownie wykorzystać do wytwarzania nowych źródeł światła.

Odpowiedzialne zarządzanie e-odpadami 

Elektronika towarzyszy nam na każdym kroku – ale gdy przestaje działać, często trafia tam, gdzie nie powinna, zatruwając środowisko. Tymczasem wystarczy oddać sprzęt do punktu zbiórki, zadbać o recykling i podejmować bardziej świadome decyzje zakupowe. Firmy odgrywają tu szczególną rolę – wytwarzając e-odpady, muszą nie tylko działać odpowiedzialnie, ale i zgodnie z przepisami BDO. Właściwa ewidencja i przekazywanie odpadów to obowiązek, który realnie wpływa na środowisko.